विज्ञान, धर्म आणि द्वेष

 

Credit : NASA Twitter Handle

अमेरिकेच्या अंतराळ संस्था नासाने भारतीय वंशाच्या इंटर्न प्रतिमा रॉय आणि पूजा रॉय यांंचा सोशल मीडियावर एक नवीन फोटो पोस्ट केला आहे. या फोटोवर खळबळ उडाली आहे. खरं तर, नासाने आपल्या Verified ट्विटर हँडलवर या अंतराळ एजन्सीबरोबर इंटर्नशिप मिळालेल्या सहभागींचे फोटोज् ट्वीट केले. या फोटोंमध्ये भारतीय इंटर्नस प्रतीमा रॉय यांचेही फोटो आहेत. हे चित्र शेअर होताच टीका सुरू झाल्या आहेत.

हिंदु रॉय सिस्टर्स यांचे हे फोटोज् सोशल मीडियावर खूप व्हायरल होत आहे. ट्विटरवरील वापरकर्ते दोन गटात विभागले गेले आहेत. या फोटोसंदर्भात काही अन्य वापरकर्ते नासावरही विचारपूस करत आहेत. बरेच वापरकर्ते नासाच्या या फोटोंचे कौतुकही करीत आहेत. काहींनी तर विज्ञानाचा विनाश असेही म्हटले आहे. हे चित्र पोस्ट झाल्यानंतर बरेच लोक नासाची खिल्ली उडवू लागले. इतकेच नाही तर अनेकांनी ट्विट करून हिंदू देवतांची चेष्टा करण्यासदेखील सुरुवात केली.

वास्तविक, भारतात राहणाऱ्या या दोन बहिणींची नावे पूजा रॉय आणि प्रतिमा रॉय आहेत आणि ते सध्या संगणक (Computer Engineering) अभियांत्रिकी तंत्रज्ञानात शिक्षण घेत आहे. सध्या या दोन बहिणी अमेरिकेच्या अंतराळ संस्था (NASA) नासामध्ये इंटर्नशिप घेत आहेत. नासा येथील ह्युमन स्पेसफ्लाइट प्रोग्रामचे प्रमुख कॅथी यांनी दोघांची छायाचित्रे शेअर केली. ज्यानंतर पूजा आणि प्रतिमाची छायाचित्रे सोशल मीडियावर व्हायरल झाली.

 सोशल मीडियावरील काही यूजर्स भारतीय मुलींच्या यशाचे कौतुक करणारे फोटो शेअर करत आहेत. तर अन्य चित्रांमध्ये ते मागे दिसणाऱ्या देवी-देवतांच्या मूर्ती आणि चित्रांविषयी भाष्य करीत आहेत. काही लोकांनी असे लिहिले आहे की नासा कितीही प्रगती करत करो, परंतु देवाच्या इच्छेशिवाय काहीही होत नाही. हिंदू धर्माची मुळे खूप मजबूत आहेत, जी तुम्ही आता पाहू शकता.

कोण आहेत प्रतिमा रॉय आणि पूजा रॉय

 

Credit : NASA

प्रतिमा रॉय आणि पूजा रॉय भारतीय वंशाच्या बहिणी आहेत. दोन्ही बहिणी नासा ग्लेन रिसर्च सेंटरमध्ये सॉफ्टवेअर अभियंता को-ऑप इंटर्न आहेत. दोघेही न्यूयॉर्क सिटी कॉलेज ऑफ टेक्नॉलॉजीमध्ये शिकत आहेत. एका ब्लॉगमध्ये नासाने त्या दोघांना त्यांच्या अनुभवांबद्दल काही प्रश्न विचारले. प्रतिमा म्हणाली की ती देवावर पूर्ण विश्वास ठेवते. ते म्हणाले की आपण जे काही करतो ते देव पाहतो आणि स्वप्ने खरोखर साकार होऊ शकतात.  

हे दोघेही नासाच्या विशेष मोहिमांशी संबंधित आहेत. पूजा 2020 च्या सुरूवातीपासूनच संशोधन केंद्रात रिमोट इंटर्नशिप करत आहे. ती नासाच्या मून टू मार्स मिशन आणि त्याच्या आर्टेमिस प्रोग्रामशी संबंधित असलेल्या प्रकल्पात काम करत आहे. दर आठवड्याला त्यांची साप्ताहिक बैठक असते. त्या सांगतात की ते आपल्या मेंटर्स कडून बरेच काही शिकले. प्रतिमा रॉय संगणक अभियांत्रिकी तंत्रज्ञानामध्ये मेजर आहे. ती आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस, मशीन लर्निंग, डीप लर्निंग, बायोमीमिक्री शिकत आहे.

काय आहे व्हायरल फोटोमध्ये ?

Creadit : Pratima Roy & Pooja Roy

नासाने सोशल मीडियावर प्रतिमा रॉय चा जो फोटो शेअर केला आहे, त्यात त्यांच्या टेबल आणि भिंतीवर हिंदू देवीदेवतांची मूर्ति आणि छायाचित्रे आहेत. सोशल मीडियावरील व्हायरल फोटोंमध्ये, मा सरस्वती, देवी दुर्गा, भगवान श्रीराम-सीता यांच्यासह एक शिव लिंग स्थानावर आहे. प्रतिमा यांच्या मागील बाजूस हिंदू देवींच्या मूर्ती जवळ लॅपटॉप ठेवण्यात आले आहे. ज्यामध्ये नासाचा लोगो दृश्यमान आहे. प्रतिमा यांच्या कपड्यांवर देखील नासाचा लोगो दिसत आहे. या फोटोच्या पोस्टनंतर, बरेच लोकांनी नासा वर विनोद तयार करण्यास सुरवात केली. हेच नाही, बऱ्याच लोकांनी ट्विट केले आणि हिंदू देवीदेवतांची चेष्टा/विनोद/मजा करणे सुरू केले. तसेच या व्हायरल पोस्ट मध्ये चार इंटर्नशिपचे फोटो सामायिक करताना नासाने त्याच्या इंटर्नशिप प्रोग्रामबद्दल माहिती दिली आहे.

 विज्ञान, धर्म आणि द्वेष :

एवढ्या मोठ्या (ISRO) संस्थेने ह्या तरुणींचे छायाचित्र प्रसारित केल्यामुळे हिंदुद्वेष्ट्यांनी ‘नासा’ वर टीकांचा जणु अंधाधुंद गोळीबारच केला आहे !

‘नासा’ला हिंदु तरुणीने हिंदूंच्या देवतांसमवेत छायाचित्र काढल्याविषयी काहीच आक्षेप नाही, तर तथाकथित विज्ञानवाद्यांना इतका त्रास का होत आहे ? कि त्यांना केवळ त्यांचा हिंदुद्वेषाचा कंड शमवून घ्यायचा आहे ?

छायाचित्रात एखाद्या मुसलमान अथवा ख्रिस्ती तरुणीचे छायाचित्र त्यांच्या धार्मिक श्रद्धांसह प्रसिद्ध झाले असते, तर विरोध करणार्‍या कथित धर्मनिरपेक्षतावाद्यांनी ‘ब्र’ही काढला नसता, हे लक्षात घ्या ! यातून संबंधितांचा दुटप्पीपणाच सिद्ध होतो !

आश्‍चर्याची गोष्ट म्हणजे टीका करणारे बहुतांश लोक हि भारतीय वंशाचे आहेत. हिंदूंच्या देवतांची पूजा करणारे विज्ञानवादी होऊ शकत नाहीत का ? 

कथित बुद्धीप्रामाण्यवाद्यांचा विज्ञानवाद किती भंपक आहे, हे यातून दिसून येते. दुसरे म्हणजे भारतीयांचे पाय खेचण्यात आणि जगात त्यांचा अवमान करण्यात भारतीयच पुढे आहेत, हे यातून दिसून येते. हे संतापजनक होय ! 

काही जणांनी ‘रॉय यांचे हिंदूंच्या देवतांसमवेत फोटोज् प्रसारित करून नासाने विज्ञानालाच नष्ट केले’, असा नासावर आरोप केला आहे. असा आरोप करणार्‍यांनी ‘नासाने अंतराळ क्षेत्रात जे कार्य केले आहे, त्याच्या एक टक्का तरी कार्य केले आहे का’, हे प्रथम सांगावे ! अश्या टीका करणे हास्यास्पद नव्हे का ? तर काही जणांनी प्रतिमा रॉय यांना, ‘हिंदूंच्या देवतांसमवेत छायाचित्र काढण्याची काय आवश्यकता आहे ?’ अशा आशयाचे प्रश्‍न विचारले आहेत. दुसरीकडे रॉय यांचे कौतुकही केले जात आहे.

परंतु या लोकांचे डोळे त्या लोकांच्या टेबलाकडे जात नाहीत ज्यांच्या टेबलावर ओसामा बिन लादेनच्या बाहुल्या ठेवल्या आहेत.

वर्ष २०१४ मध्ये भारताच्या ‘मार्स ऑर्बिटर मिशन’च्या यशस्वितेवर प्रकाश टाकणारा ‘स्पेस मॉम्स’ नावाचा चित्रपट वर्ष २०१९ मध्ये प्रसारित झाला होता. चित्रपटाचे निर्माते डेविड कोहेन यांनी नासाच्या वरील ट्वीटसंदर्भात प्रतिमा आणि पूजा रॉय या दोघी बहिणींचे कौतुक करणारे ट्वीट केले आहे. ते लिहितात, ‘अंतराळातील प्रवास हा भारतियांच्या ‘डीएन्ए’मध्ये (मूळ वृत्तीत) आहे. प्रतिमा आणि पूजा यांचे मी या निमित्ताने अभिनंदन करतो.’ या ट्वीटला पुष्कळ प्रसिद्धी मिळत आहे.

आजपर्यंत आपण जगभरात पाहिलेल्या, ऐकल्या किंवा वाचलेल्या विज्ञानाची प्रगती केवळ धर्माच्या अस्तित्वाच्या काळात झाली आहे. विज्ञानाच्या अस्तित्वातून धर्म जगातून नामशेष झाला नाही. जर तुम्ही भारतीय इतिहासाकडे पाहिले तर तुम्हाला दिसून येईल की सनातन धर्माने विज्ञानाला क्वचितच विरोध केला आहे. खरं तर, सनातन धर्म स्वतःच्या पद्धतीने विज्ञान-आधारित धर्म आहे.

 नासाने आपल्या एका कार्यक्रमासाठी अर्ज मागवताना नासाने एक ट्विट काय केले नी हिंदू द्वेषाचा पूरच आला.? त्यात भारतीय विद्यार्थी प्रतिमा रॉय यांचाही एक अर्ज होता, प्रतिमा यांचा फोटो नासाने आपल्या ट्विटवर ठेवला होता, त्यामध्ये प्रतिमा यांच्या टेबलावर हिंदू देवदेवींच्या मूर्ती होत्या. यावर वेगवेगळ्या ठिकाणाहून हिंदू द्वेषयुक्त ट्वीट आले. काहींनी त्याला विज्ञानाचा विनाश म्हटले तर काहींनी असा प्रश्न उपस्थित केला की हिंदू मुलांमध्ये देवी-देवतांशी इतके प्रेम का आहे? ही मुले त्यांच्याशिवाय काही करू शकत नाहीत ? काही कल्पनारम्य महान व्यक्तींनी श्री राम आणि पुष्पक विमानला त्यांच्या प्रतिसादामध्ये आणले, तर कोणी ट्विटच्या उत्तरात ‘संघी’ ड्रॅग केले. निषेधाच्या जितक्या प्रतिक्रिया आणि आवाज, त्यांचे बरेच प्रकार.

 धर्म आणि विज्ञान एकत्र राहू शकतात की नाही, हा वादविवादाचा विषय असू शकतो. विज्ञानाची धर्माखाली प्रगती होऊ शकते की नाही, हा वादही निरर्थक ठरणार आहे, कारण आजपर्यंत जगभर आपण पाहिलेले, ऐकले किंवा वाचलेले विज्ञानाची प्रगती केवळ धर्मामुळे झाली आहे. विज्ञानाच्या अस्तित्वातून धर्म जगातून नामशेष झाला नाही. जर तुम्ही भारतीय इतिहासाकडे पाहिले तर तुम्हाला दिसून येईल की सनातन धर्माने विज्ञानाला क्वचितच विरोध केला आहे. खरं तर, सनातन धर्म स्वतःच्या पद्धतीने विज्ञान-आधारित धर्म आहे.

 मग प्रश्न पडतो की एखादी धार्मिक व्यक्ती वैज्ञानिक होऊ शकते की नाही ? इतिहास अशा उदाहरणांनी परिपूर्ण आहे ज्यात धर्मावर विश्वास ठेवणारे लोक केवळ शास्त्रज्ञच नव्हते तर महान शास्त्रज्ञ किंवा गणितज्ञही बनले आहेत. भारतात आपल्या ऋषी-मुनींनी विज्ञानातील बहुतेक प्रत्येक शाखेत काम केले किंवा त्यांच्या तत्त्वांचा अभ्यास केला. औषध ते आण्विक विज्ञान आणि गणितापासून खगोलशास्त्र या सर्व विज्ञान शाखांवर त्यांनी प्रभाव टाकला. अलीकडील इतिहासाकडे पाहिले तर त्याचे सर्वात चांगले उदाहरण म्हणजे गणितज्ञ श्रीनिवास रामानुजन, ज्यांनी आपल्या धर्मातील श्रद्धा आणि आपल्या गणिताच्या समीकरणासाठी अलौकिक शक्तीची प्रेरणा व मदत याबद्दल बोलले.

 एकाच वेळी धर्म आणि विज्ञान एकत्र विकसित होण्याची चर्चा केवळ भारतापुरती मर्यादित नाही. धर्म आणि तत्त्वज्ञान या संदर्भात आयझॅक न्यूटन यांचे विचार सर्वश्रुत आहेत. केवळ नासा येथेच नाही आणि अंतराळ संस्थेत काम करणार्‍यांनी त्यांच्या चर्चच्या भेटीबद्दल आणि त्यांच्या अंतराळ प्रवास करण्यापूर्वीच्या प्रार्थनांबद्दल बोलले आणि लिहिले आहे. स्वित्झर्लंडमधील सीईआरएन (CERN) प्रयोगशाळेत हिंग्ज बोसॉन (God Particle) प्रयोग म्हणजे नुकताच झालेल्या संशोधनांपैकी एक म्हणजे भगवान शिव यांना नटराजांच्या रूपात बसवलेले आहे. म्हणून हिंदू धर्म हा विज्ञानाच्या विरोधात उभा आहे ही एक छोटी कल्पना आहे आणि त्याचा मुळ विरोध हिंदु धर्माबद्दल किंवा हिंदुत्वाकडे असण्याचा आहे आणि विज्ञानाच्या समर्थनार्थ नाही.

 समर्थन, द्वेष, टीकेपासून तर्कशास्त्र आणि परिष्कारापर्यंत सर्व काही नासाच्या ट्वीटमध्ये आणि त्यातील प्रत्युत्तरामध्ये दिसून आले होते, परंतु पुन्हा एकदा हे सिद्ध झाले आहे की सोशल मीडियामध्ये किंवा नंतर पारंपारिक माध्यमांमध्ये असलेले हिंदू आणि हिंदुत्वाबद्दलचा तिरस्कार आजकाल मिशन मोडमध्ये प्रस्तुत केला जातो. जरी हा नवीन ट्रेंड नाही, परंतु नवीन काय आहे की या मिशनमध्ये धर्मनिष्ठ, जातीवादी, तर्कवादी, वैज्ञानिक, अज्ञानी, विचारवंत, आंदोलनकर्ते, तथाकथित समाज सुधारक, नास्तिक उपदेशक आणि नास्तिक विचारवंत सर्वजण या अभियानास/मिशन ला हातभार लावतात. या विचारसरणीमागील कारण बहुधा हिंदुत्वाविरूद्ध जितके मोर्चेबांधणे तितके चांगले. अशा परिस्थितीत हा विरोध जो पूर्वी धर्मवादी किंवा डावे लोकांपुरता मर्यादित होता, त्यातील बऱ्याच शाखा आता सुरू झाल्या आहेत. आजच्या माहिती युगात, आक्रमण दरम्यान वेगवेगळ्या गटांत समन्वय करणे पूर्वीसारखे कठीण नाही, म्हणून कार्य मिशनच्या रूपात सोपे होते.

 हिंदू किंवा हिंदुत्वाप्रती द्वेष ही काही नवीन गोष्ट नाही. ही एक जुनी गोष्ट आहे. होय, अलिकडच्या वर्षांत जी नवीन गोष्ट उदयास आली आहे ती द्वेषाबद्दल नाही तर त्यातील कामगिरीबद्दल आहे. पूर्वी हिंदू विरोधकांना द्वेष दर्शविण्यासाठी फारच कमी गरज होती, कारण तेव्हा राजकीय शक्तीबरोबरच राजकीय आणि सामाजिक प्रवृत्तीची शक्तीही त्यांच्या अखत्यारीत होती. मग त्यांना खात्री झाली की केवळ हिंदूच नव्हे तर हिंदुत्वही त्यांच्या नियंत्रणाखाली आहे. अशा परिस्थितीत ते हिंदूंचा द्वेष करायचे, पण जगासमोर असे ते पाहू इच्छित नव्हते. आता त्यांना द्वेष करण्याची आवश्यकता आहे कारण ही शक्ती त्यांच्या हातातून जात आहे.

 आज जे दृश्यमान आहे ते म्हणजे राजकीय शक्ती, सत्ता आणि राजकीय आणि सामाजिक विमर्श हाताबाहेर जाण्याची जळफळाट होय. हे बहुधा कारणही आहे की त्यांच्याकडे हिंदू किंवा हिंदुत्वावरील नियंत्रणानंतर निर्माण झालेल्या परिस्थितीची कोणतीही योजना नव्हती. किंवा अशा परिस्थितीची त्यांनी कधी कल्पनाही केली नव्हती.

 आजकाल अनेक ठिकाणी होणार्‍या हिंदुत्व आणि हिंदुत्वाबद्दलचा द्वेष ही हिंदू द्वेषाच्या रूपांना अशी व्याख्या देत आहे की त्यांच्यासाठी सर्व काही सोयीस्कर व लवचिक झाले आहे. आवश्यक असल्यास ते ब्राह्मणांचा द्वेष म्हणून हिंदू धर्माचा द्वेष आणि हिंदू धर्माचा द्वेष म्हणून ब्राह्मणांचा द्वेष म्हणू शकतात. आवश्यक असल्यास संघ आणि मोदींचा द्वेष हिंदू आणि हिंदुत्वाच्या द्वेषात रूपांतरित होऊ शकतो आणि हिंदु आणि हिंदुत्व यांचा द्वेष संघ आणि मोदी यांच्या द्वेषात रूपांतरित होऊ शकतो. हेच कारण आहे की आता त्यांना त्यांच्या द्वेषाचे समर्थन करण्यासाठी एक किंवा दोन पेक्षा जास्त मुखवटे आवश्यक आहेत. 

 म्हणूनच आज द्वेषाच्या प्रदर्शनात सर्व प्रकारचे लोक सामील आहेत.

#BhagirathShelar

#ReactingWords

समान नागरी कायदा

 समान नागरी कायदा (देश आधी की धर्म आधी)

Uniform Civil Code

समान नागरी कायदा म्हणजे काय? 

आपल्या देशात विविध धर्म आहेत त्यांच्या विवाह, वारसाहक्क, दत्तक या बाबत वेगवेगळे नियम व कायदे आहेत. जसे की हिंदू कायदे, मुस्लिम कायदे, ख्रिश्चन व पारशी धर्मियांच्या बाबत वेगवेगळे कायदे आहेत.एकाच भारत देशात राहत असतांना वेगवेगळे कायदे असणे ही बाब राष्ट्रीय भावना निर्माण करण्यासाठी पूरक ठरत नाही म्हणूनच घटनाकारांनी एक देश एक कायदा असावा या साठी संकल्प केला होता.

भारतीय राज्यघटनेतील कलम 44 नुसार, 'सर्व भारतीय नागरिकांसाठी समान नागरी व गुन्ह्यांचा कायदा निर्माण करणे हा राज्यघटनेचा हेतू मार्गदर्शक तत्त्व म्हणून स्वीकारण्यात आला आहे, तसेच भारतात समान नागरी कायदा लागू करणे सरकारसाठी बंधनकारक करण्यात आले आहे.' भारताच्या राज्यघटनेनुसार, "The State shall endeavour to secure for the citizens a uniform civil code throughout the territory of India' हे स्पष्ट केले आहे. हे 44 वे कलम हिंदू अगर मुस्लीम किंवा कोणताही धर्म यांच्या धार्मिक कायद्यात हस्तक्षेप करण्याचा संसदेचा अधिकार-हक्कच घोषित करीत नाही, तर असा हस्तक्षेप करणे, लवकरात लवकर करणे हे सरकारचे व संसदेचे कर्तव्य घोषित करते. परंतु, आतापर्यंतच्या सरकारांनी याकडे जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष करत तुष्टीकरणाचेच धोरण अवलंबल्याचे आपल्याला दिसते.

समान नागरी कायदा म्हणजे देशातल्या सर्व नागरिकांसाठी एकच कायदा. सध्याचे हिंदू कोड बिल - ज्यात हिंदूंसह शीख, जैन, बौध्द धर्मीय सामील आहेत, मुस्लीम व्यक्तिगत कायदा, ख्रिश्चन विवाह कायदा, पारशी विवाह व घटस्फोट कायदा आणि स्पेशल मॅरेज कायदा, एवढया कायद्यांना रद्द करीत सर्वच धर्मांतील नागरिकांना समान अधिकार मिळावेत, यासाठी समान नागरी कायद्याचा राज्यघटनेत निर्देश करण्यात आला आहे. वरील सर्व कायदे हे विवाह, वारसा हक्क, पोटगी, दत्तक विधान याच्याशी संबंधित आहेत. भारतात प्रत्येक जातीत, जमातीत, वर्णात आणि धर्मात वेगवेगळे नियम आहेत किंवा धार्मिक परंपरेने चालत आलेले कायदे आहेत, तर 'मुस्लीम पर्सनल लॉ' नुसार मुस्लीम पुरुष चार विवाह करू शकतात आणि पुरुष तीन वेळा 'तलाक' म्हणून बायकोला सोडू शकतो. पण मुस्लीम स्त्रीला घटस्फोट घ्यायचा असेल तर ती प्रक्रिया मात्र किचकट आहे. हे सुलभीकरण नसल्याने व 'कुराण की शरियत?' हा गोंधळ असल्याने मुस्लीम स्त्रियांवर अन्याय होतो, हे वास्तव आहे. परंतु हे स्वीकारण्याची हिंमत आतापर्यंतच्या कोणत्याही सरकारने दाखवलेली नाही. त्याचबरोबर, हिंदू वारसा कायद्यातदेखील गडबड आहे. म्हणजे, स्त्रीला नवऱ्याच्या मृत्यूनंतर मुलांएवढाच संपत्तीत समान अधिकार मिळतो, परंतु विवाहित मुलगी वारल्यास आईला तिच्या संपत्तीतील सर्वात शेवटचा वाटा मिळतो. ख्रिस्ती घटस्फोटविषयक कायदे नियमदेखील हिंदू कायद्यांपेक्षा अधिक किचकट आहेत. देशातील सर्व नागरिकांना विवाहापासून विभक्तीपर्यंत एकच कायदा लागू असायला कोणाची हरकत असण्याचे खरे तर कारण नाही. कायदेशीर प्रक्रिया त्यामुळे सोपी होऊ शकते. पण ज्यांना यातून आपल्या स्वार्थी राजकारणाची पोळी भाजायची, ते याला विरोध करणारच.

समान नागरी कायदा

परंतु संविधान सभे पासूनच समान नागरी कायद्याला मुस्लिम बांधवांचा विरोध असल्याने हा विषय कळीचा मुद्दा ठरला आहे. २३नोव्हेंबर १९४८ ला संविधान सभेत हा विषय चर्चेला आला असता फार मतभिन्नता झाली शेवटी समान नागरी कायदा करताना सामाजिक भावनाचा विचार केला गेला, ही बाब सरकारच्या नितिनिर्देश तत्वात कलम ४४ नुसार दाखल केली व हा कायदा करण्याची जबाबदारी सरकारवर टाकली.पूर्वी तो मूलभूत हक्काच्या जुने कलम 35 मध्ये होता नंतर संविधानात कलम 44 ला दाखल झाला .

संविधान सभेत समान नागरी कायद्या बाबत डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणाले, " मुसलमानांना मुसलमानी कायदा व हिंदुना हिंदु कायदा आहे. याना पर्सनल लॉ म्हणतात. हे पर्सनल लॉ (समाजवाचक कायदे) ते तसेच ठेवायचे काय?हा एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे. हे कायदे धर्मावर आधारलेले आहेत. भारतात धर्माबद्दलच्या भावना इतक्या व्यापक आहेत की त्यामधून जीवनाचे कोणतेही अंग जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंत सुटू शकत नाही. हा समाजवाचक कायदा तसाच ठेवला, त्यात बदल केला नाही तर भारतीय लोकांचे समाजजीवन निव्वळ कोंडीत पकडल्यासारखे बनेल. असा गोष्टीस कोणी मान्यता देणे शक्य नाही."

या वरून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर वेगवेगळ्या धार्मिक कायद्याच्या विरोधात होते हे स्पस्ट होते. ते म्हणायचे या देशात समान नागरी कायदा व्हावा अशी माझी फार फार इच्छा आहे. ( बघा डॉ बाबासाहेब आंबेडकर लेखन व भाषण खंड १८(३)पृष्ठ२२६) डॉ. बाबासाहेब दोन वेळा फार फार इच्छा असे वाक्य म्हणतात हे उल्लेखनीय आहे. भारत एक राष्ट्र असल्याने देशातील सर्व नागरिकांसाठी एकच कायदा असावा, ज्याला समान नागरी कायदा म्हणतात असे मत डॉ. बाबासाहेब आंबेडककरांचे होते भारतीय संविधानाच्या नीतिनिर्देशक तत्त्वाच्या प्रकरणात कलम ४४ अन्वये शासनाला निर्देश दिले की, सरकारने सर्व नागरिकांसाठी समान नागरी कायदा करावा.

हिंदु कोड बिल करीत असतांना डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर सिद्धार्थ कॉलेजमध्ये व्याख्यानात म्हणाले, "सर्व देशासाठी एक सिव्हील कोड असावे, असे आम्हाला वाटते. तशाप्रकारची तरतूद आपल्या राज्यघटनेत आहे व तसे त्यात दिग्दर्शन आहे. परंतु हे सिव्हील कोड कसे होणार ? ते स्वर्गातून अवतरेल की, परदेशातून आयात करता येईल? कायदा हा उत्क्रांत व्हावा लागतो. वस्तुस्थितीतून तो बाहेर येतो. म्हणून हिंदू कोड ही नव्या सिव्हील कोडची पहिली पायरी आहे. त्यासाठी आज हिंदूच्या कायद्याचे संहितीकरण हवे आहे. त्यातून आपणाला 'महत्तम साधारण विभाजक' काढता येईल. मग आपण मुसलमान इत्यादी अल्पसंख्यांकाकडे जाऊन त्यांना या नव्या सुधारणेची दिशा दाखवू शकू, परंतु माझ्या हातात काही मुद्दे असल्याखेरीज नवे सिव्हील कोड बिल तयार करणे शक्य आहे काय ? या गोष्टीचा विरोधकांनी विचार करावा. हिंदूचा पक्षपात करावा असा यात उद्देश नाही यात फक्त आपल्या सिव्हील कोडाला अवश्य ती भूमिका तयार करण्याचा उद्देश आहे."

(संदर्भ : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर लेखन व भाषण खंड १८, भाग 3, पान १८५) डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांच्या या वक्तव्यावरून हे स्पष्ट होते की, हिंदू कोड बील समान नागरी कायद्याचा पाया रचण्यासाठी केला. म्हणून ते म्हणतात हिंदू कोड बील समान नागरी कायद्याची पहिली पायरी आहे. कायदा हा उत्क्रांत व्हावा लागतो या वाक्याचा अर्थ स्पष्ट आहे की. हिंदू बौद्ध, जैन, शीख यांच्यासाठी केलेला हा हिंदू कायदा उत्क्रांत होईल व पुढे चालून समान नागरी कायद्याची पार्श्वभूमी तयार होईल .मुस्लिम इत्यादी अल्पसंख्याक समाजालाही पुढे समाविष्ट करता येईल असे त्यांचे मत होते हे स्पष्ट होते. 1948 ला दिल्ली येथे लॉ(Law) युनियनच्या सभेत डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणाले,

"देशात जितक्या क्रांत्या झालेल्या आहेत तितक्या पृथ्वीतलावरील कोणत्याही राष्ट्रात झालेल्या नाहीत. पोपचे वर्चस्व झुगारुन देण्यासाठी युरोपात झगडे झाले त्याच्या आधी कित्येक वर्ष हिंदुस्थानात धर्माधिष्ठित कायदा. धर्मनिरपेक्ष कायदा असा झगडा चालू होता. दुर्दैवाने हिंदुस्थानात धार्मिक कायदा श्रेष्ठ ठरला, माझ्या मते देशावर ती एक फार मोठी आपत्ती ठरली, कायद्यात बदल करता येत नाही असा समज हिंदू समाजाती प्रतिगामी लोकांमध्ये त्याकाळी रूढ होता हेच ही आपत्ती ओढवण्याचे कारण आहे माझे मत आहे.

(डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर लेखन भाषण खंड १८(३) पृष्ठ८८) मुस्लिम कायदा केल्या जातो की काय या बाबत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर दिनाक १ डिसेंबर १९५० रोजी संसद सदस्य श्री. दास यांनी विचारले की, 'सरकार मुस्लिम कायदा करणार आहे काय? या प्रश्नाला उत्तर देताना डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणाले. "लोकसभेत ठेवण्यासाठी मुस्लिम कोड बिल तयार करण्याचा सरकारचा विचार चालू नाही. सर्वांना लागू होईल, असे भारतीय घटनेच्या मार्गदर्शक तत्वावर (डायरेक्टिव प्रिन्सिपल्स) आधारलेले मुलकी कोड(समान नागरी कायदा) तयार करावे अशी माझी फार  इच्छा आहे. पण मला तेवढा वेळच मिळत नाही"

(संदर्भ डॉ बाबासाहेब आंबेडकर लेखन व भाषण खंड १८(३)पृष्ठ २२६) मुस्लिम बांधव शरीयत कायद्यात बदल करू शकत नाहीत ,हिंदू,ख्रिश्चन, पारशी यांच्या वेगवेगळ्या रूढी परंपरा व धार्मिक नियम आहेत हे माहीत असतांनाही डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी समान नागरी कायद्याची भूमिका घेतली. कलम 44 संविधानात दाखल केले, कारण त्यांना देशातील एकता, राष्ट्रीय भावना या बाबी निर्माण करायच्या होत्या.देश व नागरिकत्व एक असतांना वेगवेगळ्या धर्माचे वेगवेगळे कायदे एकाच देशात असणे राष्ट्रीय भावना व देशहितासाठी घातक ठरू शकते, यातूनच मूलतत्ववादी निष्ठा जन्माला येतात. संविधानात समान नागरी कायदा ही तरतूद राष्ट्रीय भावना व समानता हाच दूरदृष्टीकोन ठेवून केली आहे. डॉ.  बाबासाहेब आंबेडकर हे प्रखर देशप्रेमी होते, ते म्हणाले, "देशाला मिळालेले स्वातंत्र्य कसे राखून ठेवता येईल याचा विचार केला पाहिजे."

(संदर्भ :डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर लेखन आणि भाषण खंड १८भाग३पृष्ठ १९४) बौद्ध, जैन,शीख जेव्हा आम्हाला हिंदू कायद्यात नको म्हणायचे तेव्हा त्या बाबत हिंदू कोड बिलावरील चर्चेला उत्तर देताना डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणाले, "आपण सर्व शक्यतोवर एकत्र येण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे आणि कुणीही फुटीरतेचे बी पेरू नये, या सभागृहापुढे जेव्हा एकत्रिकरणाचा मुद्दा येतो तेव्हा कुणीतरी उठतो व म्हणतो, "आम्ही या गटात मोडत नाही आम्हाला हा कायदाच नको"

(संदर्भ . डॉ बाबासाहेब आंबेडकर लेखन व भाषण खंड १४(२)१२७१) डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हिंदू कोड बिलाच्या चर्चेत पुढे म्हणाले की  "माझ्या निर्णयाप्रमाणे आपण सर्व कोणत्याही किंमतीमध्ये एकत्र येण्यासाठी प्रामाणिक प्रयत्न केला पाहिजे. प्रत्येकाला वेगवेगळा धर्म असू शकतो,कुणी देवावर विश्वास ठेवेल तर कुणी आत्म्यावर विश्वास ठेवेल तो आध्यत्मिक विषय आहे. परंतु ते काही जरी वेगळे असले तरी आपल्या अंतर्गत संबंधांना बांधून ठेवण्यासाठी आपण कायद्याची एकच पद्धती विकसीत केली पाहिेजे (डॉ बाबासाहेब आबेडकर लेखन व भाषणे, खंड १४(२) पान ११७२, )

समान नागरी कायदा लागू झाल्यास काय होईल?

भारतीय राज्यघटनेनुसार दोन भागात कायद्यांचं वर्गीकरण केलं जातं. नागरी कायदे आणि गुन्हेगारी कायदे.

लग्न, संपत्ती, वारसदार यांसारखे कुटुंब किंवा व्यक्तीशी संबंधित प्रकरणं नागरी कायद्याअंतर्गत येतात.

घटनेतील कलम 44 अन्वये समान नागरी कायदा लागू करण्याची जबाबदारी राज्यांची आहे. मात्र, यावरून कायमच वाद सुरू असतो आणि त्यामुळेच आतापर्यंत यावर कुठलंही मोठं पाऊल उचललं गेलं नाही.

सुप्रीम कोर्टातील वकील म्हणतात, "भारतात कायदा व्यवस्था साधारणत: राज्यांच्या अधिकार क्षेत्रात येतात. तर काही प्रकरणं अशी असतात की, ती राज्य आणि केंद्राच्या अधिकारात असतात. केंद्राने कुठलाही कायदा बनवला तरी त्यात बदल करण्याचे अधिकार राज्यांना असतात. किंवा केंद्राने बनवलेल्या कायद्याच्या मॉडेलवर राज्य आपापला कायदा बनवू शकतात."

दक्षिण भारत असो, ईशान्य भारत किंवा आदिवासी भाग असो, भारतात सर्वत्र लग्नपरंपरा वेगवेगळ्या आहे. वारसाहक्काच्या परंपरा सुद्धा भिन्न आहेत.

 समान नागरी कायद्याचा विचार केल्यास त्यात दोन गोष्टी प्रामुख्याने येतात. सर्वांत पाहिली गोष्ट म्हणजे सर्व धर्मांसाठी एकच कायदा आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे सर्व समाजांमध्येही एकसारखेच कायदे.

ते पुढे सांगतात, "समान नागरी कायदा अत्यंत गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे. आगामी काळात समान नागरी कायद्याच्या दिशेने आपण प्रयत्न करू, असं राज्यघटनेच्या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये उल्लेख आहे. मात्र, त्या दिशेने आजपर्यंत कुठलेही पाऊल उचललं गेलं नाही."

अल्पसंख्याकांना समान नागरी कायद्याची भीती का वाटते ?

समान नागरी कायदा राज्यांची जबाबदारी आहे. राज्यघटनेतील मार्गदर्शक तत्वांनुसार, केंद्र आणि राज्य अशा दोघांचीही जबाबदारी आहे. देशात भारतीयत्वाची भावना निर्माण व्हावी म्हणून समान नागरीक कायद्याच्या दिशेने प्रयत्न केले जातील, असंही त्यात नमूद करण्यात आलंय. मात्र, सगळ्यांत मोठी अडचण बहुस्तरीय सामाजिक रचना आहे, ज्यात मोठ्या प्रमाणात अंतर्विरोध आहे.

"समान नागरी कायद्याबाबत चर्चा होताना कायमच हिंदू आणि मुस्लिमांबाबत बोललं जातं. मात्र, मुस्लिमांच्या लग्न आणि वारसाहक्कासंदर्भात वेगवेगळ्या तरतुदी आहेत, तशाच प्रकारे हिंदूंमध्ये येणाऱ्या समाजांमध्येही वेगवेगळ्या पद्धती आहेत. मुस्लीम आणि ख्रिश्चन समाजाच्या भीतीची चर्चा होते. मात्र, भारतात अनेक समाज, अनेक वर्ग, अनेक परंपरा आहेत. त्यामुळे समान नागरी कायदा लागू झाल्यास सर्वच समाजांच्या परंपरामध्ये गोंधळ निर्माण होईल आणि पर्यायाने अडथळे येतील."

"मुस्लीम आणि ख्रिश्चन भारतात भलेही अल्पसंख्यांक आहेत. मात्र, आंतरराष्ट्रीय स्तरावर त्यांच्या काही ठाम परंपरा आहेत. त्यामुळे समान नागरी कायदा लागू झाल्यास त्यांचं विशेषत्व धोक्यात येण्याची शक्यता आहे, अशी भीती त्यांना वाटते."

समान नागरी कायदा आव्हानात्मक :

सुप्रीम कोर्टातील वकील वी. गुप्ता म्हणतात, जनसंघाच्या काळापासून कलम 370, राम मंदिर आणि समान नागरी कायदा या तिन्ही मुद्द्यांना भाजपने महत्त्व दिलंय. ज्या पद्धतीने भाजपने 370, 35 अ आणि काश्मीरबाबतचा निर्णय घेतला, तसं इतर मुद्द्यांबाबत दिसलं नाही.

कलम 370 प्रकरणात असं म्हणू शकतो की, ती एक अस्थिर व्यवस्था होती, जी घटनेत अतिरिक्त जोडली गेली होती, असं  म्हणतात.

ते पुढे सांगतात, "समान नागरी कायद्याला मोदी सरकारने पहिल्या कार्यकाळात विधी आयोगाकडे पाठवण्यात आलं होतं. विधी आयोगानं एक प्रश्नावली तयार केली, मात्र ही चर्चा पुढे सरकावी, असं त्यात संशोधन किंवा गांभीर्य नव्हतं. तिहेरी तलाक एका विशिष्ट समाजाचा एक छोटासा भाग होता. मात्र, समान नागरी कायद्याच्या दिशेने तिहेरी तलाकवरील कायदा मैलाचा दगड आहे. मात्र, विधी आयोगाचा अहवाल किंवा सरकारकडे असं कोणतंही ठोस संशोधन नाही, ज्यामुळे समान नागरी कायद्याच्या दिशेने पावलं टाकली जाऊ शकतात."

विराग सांगतात, "मुलं दत्तक घेणं, मुलगा किंवा मुलीचे हक्क, भाऊ-बहिणीचे हक्क, लग्नाआधी आणि लग्नानंतरचे हक्क, या सर्व गोष्टींमध्ये वेगवेगळ्या धर्मांच्या, वेगवेगळ्या क्षेत्रांच्या आणि वेगवेगळ्या समाजांच्या वेगवेगळ्या परंपरा आहेत आणि त्या सर्वांना एका कायद्यात बसवणं आव्हानात्मक गोष्ट आहे."

Uniform Civil Code

सर्वोच्य न्यायालयाने वेळोवेळी सरकारला समान नागरी कायदा करण्याचे निर्देश दिले आहेत. तर विधी आयोगाने तांत्रिक अडचणी व्यक्त केल्या आहेत. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी आखून दिलेल्या दिशेने भारतीयांनी गेले पाहिजे. त्यांच्या दूरदृष्टीकोनात उद्याचा दैदीप्यमान भारत होता हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे. धर्म आधी की देश आधी ? याचा विचार सुजाण नागरिकांनी करावा. 🙏🏻

#BhagirathShelar 

#ReactingWords

तारक मेहता का "सीधा" चश्मा

 

Picture Credit : Google

तारक मेहता का उल्टा चश्मा ही मालिका गेली १३ वर्षे सुरु आहे. मालिकेतली लहान मुलं आता मोठी झाली आहेत आणि ती मुलंही अजून काम करत आहेत. या मालिकेने लोकांचे मनोरंजन तर केलेच, त्याचबरोबर मालिकेतील कलाकारांचं आयुष्यही बनवलं. 

या मालिकाची उत्कृष्टता अशी की या मालिकेने कोणताही चुकीचा संदेश लोकांना दिला नाही. सगळे सण - उत्सव, कला व जल्लोष करुनही कुणाला त्रास न देता साजरे करता येतात हे मालिकेतून अनेकदा दाखवले आहे. या मालिकेने भारतीय संस्कृतीचे प्रतीके अतिशय सकारात्मक पद्धतीने दाखवले आहेत. 

विनोद, मनोरंजन, मानवी स्वभाव, एकमेकांविषयीचा जिव्हाळा, एखादी सोसायटी कशी असावी याचं उत्तम उदाहरण म्हणजे तारक मेहता का उल्टा चश्मा. या मालिकेत भिडे या पात्राच्या घरी सावरकराचा फोटो दाखवला तेव्हाच ही मालिका भारतीय तत्वांबद्दल किती प्रामाणिक आहे हे लक्षात आले होते. 

एका एपीसोडमध्ये तर चक्क सावरकरांना मानवंदना देण्यात आली. तो व्हिडिओ सध्या सोशल मीडियावर व्हायरल होत आहे. या व्हिडिओमुळे देशात आनंदाचं वातावरण आहे असं म्हटलं तरी वावगं ठरणार नाही. या देशातल्या वाईट प्रवृत्तीने देशातल्या प्रथा, प्रतिमे ह्यांना बदनाम करण्याचा वा ती प्रतीके बदलून सादर करण्याचा चंग बांधला आहे. 

अगदी छत्रपती शिवाजी महाराज सुद्धा चुकीच्या पद्धतीने दाखवण्याचा प्रयत्न सुरु आहे. छत्रपती शिवाजी महाराज भारतीय इतिहासातले सर्वात मोठ्या महान महापुरुष आहेत. पण त्यांना काही जणांनी मराठी व प्रांत, जाती, ब्राह्मण तसेच हिंदुद्वेषापोटी चुकीच्या पद्धतीने सादर केले. खरं तर शिवाजी महाराज हे हिंदुंचे पर्यायाने जगाचे महापुरुष होय. सावरकर म्हणाले होते की सहस्त्रो व्याख्यानांनी जो फरक पडत नाही. तो फरक एका नाटकाने पडतो. मालिका, चित्रपट इत्यादी मधून भारत व भारताच्या प्रतीकांविषयी सकारात्मक चित्रे समोर आली पाहिजेत.

जेणेकरुन येणारी पिढी देशभक्त म्हणून जन्माला येईल. सर्वसामान्य जनतेसाठी देशभक्ती म्हणजे आपलं कर्तव्य वा आपलं काम करत असताना, ते काम केवळ माझ्यापुरते किंवा माझ्या कुटुंबापुरते नसून त्यात देशालाही लाभ होणार आहे ही भावना मनात असणे. सावरकर हे वाईट प्रवृत्तीसाठी अस्पृश्य आहेत.

सावरकांनी पुर्वास्पृश्यांना त्यांचा अधिकार मिळवून दिला. त्यांनी सबंध आयुष्यात पुढची किमान ५०० वर्षे लाभ होईल इतके काम करुन ठेवले आहे. आपण नेल्सन मंडेला किंवा व्हिक्टर फ्रॅंकलिन यांची तोंड दुखेस्तोवर स्तुती करतो. या दोन्ही महापुरुषांनी हाल अपेष्टा सहन केल्या तरी त्यांनीज जगाच्या कल्याणाचा हेतू मनात ठेवला. हे दोघे जण महापुरुष होतेच, पण सावरकर या बाबतीत कैक पटीने उजवे वाटतात. 

आपण नेपोलियन आणि अलेक्झेंडरचे गुण गातो. ते महान योद्धे होते. पण भौगोलिक, सामाजिक व राजकीय परिस्थिती पाहता छत्रपती शिवाजी महाराज हे कैक पटीने महान योद्धे वाटतात. पण भारतीय समाज वाईट प्रवृत्तीला बळी पडला आणि आपल्या प्रतीकांना आपण दूषित वा बदनाम केले. पण आताची तरुण पिढी सुजाण आहे. आता हळूहळू बदल घडतोय. हा बदल पूर्णत्वास नेण्यासाठी सज्जनांनी पुढाकार घेतला पाहिजे. सज्जनंचा धाक हेच वाईट प्रवृत्तीवर बुरशीनाशक म्हणून काम करणार आहे.

तारक मेहता का उल्टा चश्मा असं नाव या मालिकेचं असलं तरी भारतीय समाजाचे उत्तम दर्शन या मालिकेतून घडते म्हणून लोकांना सत्य व सरळ मार्गाकडे प्रवृत्त करणारा हा तारक मेहताचा सीधा चश्मा आहे.  

@ShelarBhagirath